Մի իրի պատմություն. կողմնացույց

Կողմնացույցը հայտնագործվել  է հեռավոր անցյալում։ Կողմնացույցի առաջին նկարագրությունը տվել  է  չինացի փիլիսոփա Խեն Ֆեյ-ցզինը մ.թ.ա. երրորդ դարում։ Այն մագնիսե նեղ բռնակով շերեփ էր` գնդի տեսքով:
Նրան տեղադրում էին պղնձե բարակ շերտի վրա, որի վրա նշված էին  կենդանակերպի նշանները։ Ընդ որում բռնակը գտնվում էր օդում և կարող էր շրջանաձև պտտվել։ Շերեփը աշխատեցնում էին, և նա կանգ առնելիս միշտ ցույց էր տալիս  հարավը։ Դա առաջին կողմնացույցն էր աշխարհում։
XI հարյուրամյակի կեսերին Չինաստանում արհեստական մագնիսից պատրաստեցին լողացող սլաք։ Հաճախ այն ունենում էր ձկան ձև։ Նրան իջեցնում էին ջրի մեջ, որտեղ  լողում էր։ Ձկան գլուխը միշտ ցույց էր տալիս հարավը։ Միաժամանակ չինացի գիտնական Շեն Գուան ստեղծեց կողմնացույցի մի քանի տարբերակ։ Նա մագնիսականացնում էր կարի մեքենայի ասեղը և մոմի օգնությամբ այն ամրացնում էր կախված մետաքսե թելին։ Դա ավելի ճշգրիտ կողմնացույց էր, քանի որ պտույտի ժամանակ  փոքրանում էր դիմադրողականությունը։ Մեկ այլ տարբերակում նա առաջարկում էր այդ ասեղը ամրացնել սեղմակին։ Հենվելով սեփական փորձերի վրա` գյուտարար Շեն Գուան նկատեց, որը սլաքը ցույց է տալիս հարավը մի փոքր շեղումով։ Նա այդ բացատրում էր մագնիսների և աշխարհագրական հորիզոնների միջև տարբերությամբ։ Հետագայում գիտնականները սովորեցին հաշվարկել այդ շեղումները Չինաստանի տարբեր մասերի համար։ XI դարում չինական շատ նավերի վրա տեղադրված էին լողացող կողմնացույցներ։ Դրանք տեղադրում էին նավի քթի հատվածում, որպեսզի նավապետը միշտ կարողանար տեսնել նրա վրայի  ցուցմունքը։
XII դարում չինացիների գյուտից օգտվեցին արաբները, իսկ XIII դարում` եվրոպացիները: Եվրոպայում կողմնացույցի մասին առաջինը իմացել են իտալացիները, հետո իսպանացիները, ֆրանսիացիները, այնուհետև` անգլիացիներն ու գերմանացիները¶

Թարգմանությունը` Մերի Զաքարյանի, 1-2 կուրս
Աղբյուրը

 

Ամանորյա առակ երջանկության մասին

Անտառի եզրին աճել էր երկու ջահել եղևնի։ Մեկը գեղեցկուհի էր դարձել.կանգնած է սլացիկ, խիտ սաղարթ հագած, հպարտ` գագաթից մինչև գետին։ Մյուսը` նրա ընկերուհին, համեստորեն մի կողմ էր քաշվել։ Նա գեղեցիկ չէր , ճյուղերը այս ու այն կողմ էին ցցված, ծուռ բուն ուներ։ Հպարտ էր գեղեցկուհին ու մտածում էր, որ իրենից ավելի լավն ու գեղեցիկը չկա աշխարհում։
Եկավ ձմեռը։ Անտառ եկան մարդիկ` փայտ տանելու և կտրեցին ծուռտիկ  ծառը։ Այդ ժամանակ  գեղեցիկ եղևնին չարակամ ասաց.

— Ահա, տեսնում ես, ես այդպես էլ գիտեի`  նրանք ցանկանում էին կտրել քեզ։ Նրանք չէին համարձակվի անգամ ձեռք տալ ինձ, ես ողջ անտառի զարդն եմ։

— Կապրենք , կտեսնենք, — ասաց անշուք եղևնին, — ժամանակը ցույց կտա։
   Եվ ժամանակը ցույց տվեց։ Նոր տարուց հետո նրանք հանդիպեցին աղբանոցում։ Հպարտ գեղեցկուհին սկսեց արտասվել և բողոքել ընկերուհուն մարդկանցից, որոնք  իրեն կտրել են տոնի համար, ապա դեն նետել։
Ծուռտիկ եղևնին պատասխանեց նրան.

— Դու իզուր ես զայրանում։ Պետք է կանխատեսեիր այդ։ Աշխարհում ուրիշներին օգտակար լինելուց հաճելի  և ազնիվ բան չկա։ Բողոքում ես, որովհետև հիասթափվել ես։ Դու այնպիսի մեծ կարծիք ունեիր քո մասին, այնպես էիր հպարտանում քո գեղեցկությամբ, որ երբ հույսերդ չարդարացան, դու հիասթափվեցիր և տխրեցիր։ Իսկ ես փորձում եմ ամեն ինչի շուրջ մտածել և հասկանում եմ, թե ինչ պետք է լինի, և ինչ կարող է  պատահել։  Այդ պատճառով ստիպված չեմ հիասթափվել և հենց դրա համար էլ երջանիկ եմ։
— Դու՞, երջանի՞կ, դու տգեղ ես , պառկած ես աղբանոցում ու երջանիկ ե՞ս, — բղավեց գեղեցկուհին։

— Այո,- հանգիստ շարունակեց  եղևնին,- այն ժամանակվանից, երբ ինձ կտրեցին, ես չէի դադարում օգտակար լինել։ Ինձ կանգնեցրել էին փողոցում` որպես ուղենշան։ Ես մյուսների հետ ցույց էի տալիս մարդկանց ճանապարհը, ինձ երջանիկ էի զգում, հիմա էլ ավելի երջանիկ եմ։

— Ու այդ ինչի՞ց – անվստահությամբ  հարցրեց գեղեցիկ եղևնին։

— Մեր կողքով անցնում էին շատ մարդիկ, բայց մի տղա ամեն անգամ կանգնում էր հանգստանալու իմ կողքին։ Ամեն օր  հետևում էի նրան, թե ինչպես էր նա  քաղաքից գալիս, և սպասում էի, թե երբ է հասնելու ինձ, որ հանգստանա ճանապարհից։ Մենք ընտելացել էինք միմյանց, ընկերացել էինք, ես տեսնում էի նրա ժպիտը, ուրախանում էի նրա հետ հանդիպումներից։ Ես երջանիկ էի։
— Այնպես կուզենայի լինել քո տեղը։ Այժմ ինչի՞ս է պետք այս գեղեցկությունը։ Չնայած  նախկինում էլ այն ոչ մեկին օգուտ չէր բերում …
— Նայիր, — ընդհատեց նրան ծուռտիկ եղևնին, – ահա գալիս է այդ տղայի հայրը։
Տղամարդը, տեսնելով եղևնիները, մտածեց. «Շատ լավ է։ Միանգամից երկուսը։ Երևի բավական է վառարանը վառելու համար»: Այն տունը, ուր նա տարավ եղևնիները, երկու օր է` չէր ջեռուցվում, իսկ տղան հիվանդ պառկած էր անկողնում։
— Այժմ տաք կլինի, — ասաց հայրը`  պոկելով գեղեցիկ եղևնու ճյուղերը։ Ծուռտիկ ընկերուհին լսեց, թե ինչպես գեղեցկուհին  շշնջաց.
— Վերջապես, վերջապես ես էլ եմ երջանիկ …

Թարգմանությունը` Էլեն Պողոսյանի, ավագ դպրոց, 10-րդ դասարան
Աղբյուրը

 

Մի իրի պատմություն. վերելակ

Հսկայական թվով մարդիկ այսօր բնակվում են բազմահարկ շենքերում և ամեն օր օգտվում են վերելակից: Առանց դրա  կյանքը, ասենք`  տասներորդ հարկում, դժվար թե հարմարավետ լիներ:
Վերելակի գյուտի պատմությունը սկսվում է հին ժամանակներից: Որոշ պատմաբաններ կարծում են, որ  մարդկանց բարձրացնող սարքերը  գոյություն ունեին դեռ Հին Հռոմում: Մյուսները ենթադրում են, որ առաջին բարձրացնող մեխանիզմը հայտնվել է Եգիպտոսում՝  Սինայի վանքում: Սրանք բոլորը ենթադրություններ են:
Այնուամենայնիվ, որոշակիորեն հայտնի է, որ Վերսալում՝ Լյուդովիկոս XV-ի պալատում, 1743 թվականին տեղադրվել է վերելակ:
18-րդ դարի վերջին Կուլիբինը հնարեց «բարձրացնող աթոռները», որոնք օգտագործվում էին  Պետերբուրգում՝ Ձմեռային պալատում: Իհարկե, նշված բոլոր վերամբարձ սարքերը շարժման մեջ  էին դրվում մարդկանց կամ կենդանիների ֆիզիկական ուժով: Իրավիճակը փոխվեց շոգեշարժիչի գյուտից հետո, այն սկսեցին կիրառել ամբարձիչ մեխանիզմներում:
Ժամանակակից բոլոր վերելակների պարտադիր տարրը ավտոմատ բռնակն է, որը կանգնեցնում է վերելակը` ճոպանի  չդիմակայելու և կտրվելու դեպքում: Բարձրացվող շարժակների մեջ ավտոմատ բռնակն օգտագործելու գաղափարը ամերիկացի Էլիշա Գրավես Օտիսինն է: Որպես մահճակալ արտադրող կահույքի գործարանի աշխատող` նա պատվերով պատրաստել էր սարք, որը տախտակները բարձրացնում էր երկրորդ հարկ: Ինքը` Օտիսը, իր գյուտն անվանել էր «անվտանգ վերելակ»: Հետագայում նա ստեղծեց իր սեփական արտադրամասը, որն արտադրում էր նման ամբարձիչ  մեխանիզմներ:
Մի քանի տարի անց Օտիսը իր գյուտը փոխակերպեց  ուղևորափոխադրիչ վերելակի, որը 1857թ. տեղադրվեց «Բրոդվեյ» առևտրի կենտրոնի հինգ հարկանի շենքում: Վերելակը բարձրանում էր 0.2 մ/վ արագությամբ և նախատեսված էր հինգ անձի համար: Օտիսը իր վերելակներում օգտագործում էր շոգեշարժիչներ:
Սակայն  երկու տարի անց՝ 1859թ. Օտիս ընկերությունը հյուրանոցում տեղադրեց իր առաջին պտուտակային վերելակը: Վերելակը կատարելագործվել  է 1867թ. Փարիզում  հիդրավլիկ վերելակի ստեղծմամբ:
Էլեկտրական վերելակները հայտնվեցին 1880 թվականին Գերմանիայում: «Սիմենս  և Հալսկե» ընկերությունը սկսեց արտադրել վերելակներ, որոնք կարող էին բարձրանալ 22 մետր բարձրությունը ընդամենը 11 վայրկյանում:
Թարգմանությունը` Վլադ Կարոյանի, 1-2 կուրս
Աղբյուրը

 

Մի իրի պատմություն. նավեր

Մարդիկ ջրով ճամփորդել են դեռևս  շատ հնուց: Ենթադրվում է, որ դեռ քարե դարում մարդիկ  ջրային տարածությունները հաղթահարելու համար  օգտագործել են լաստանավեր: Մի փոքր ուշ հայտնվել են  մակույկները, որոնք պատրաստված էին ծառի բների փչակներից:
Իսկական նավերը հայտվեցին, երբ առաջացավ ծովեր հատելու անհրաժեշտությունը:
Ժամանակակից հետազոտողները եկել են այն եզրակացության, որ առաջին ծովագնացներն ու նավաշինարարները եղել են հին եգիպտացիները: Մոտավորապես մ.թ.ա հինգ հազար տարի առաջ հայտնված առաջին նավերը պատրաստված էին պապիրուսից:  Նավերի արտաքին տեսքի մասին պատկերացում  կարելի է ստանալ  նորվեգացի ճանապարհորդ Թոր Հեյերդալի Ռա պապիրուսե նավերից,  որոնց նախատիպերը հին եգիպտացիների նավերն էին: Նավեր պատրաստելու համար պապիրուսից ամուր կապուկներ էին պատրաստում`  նավաքիթը և նավախելը կապելու համար, ինչպես նաև պապիրուսը ճոպաններով ձգում էին նավի լայնքով: Եգիպտացիների նավերն ունեին առագաստներ: Այդ նավերը հիմնականում օգտագործում էին Նեղոսով նավարկության  համար, սակայն հնարավոր է, որ դրանցով նաև հեռավոր ճանապարհորդությունն եր էին կատարում:  Թոր Հեյերդալը  Ռա նավով հատել է Ատլանտյան օվկիանոսը և ցույց տվել, որ եգիպտացիների նավերը կարող են գործածվել ծովային ճանապարհորդությունների համար:
Առավել հմուտ նավաշինարարներ էին փյունիկացիները նրանք նավերը պատրաստում էին մայրիներից, որը առատորեն աճում էր իրենց երկրում: Փյունիկացիներին է վերագրվում   նաև նավակողի հայտնագործությունը, որը կտրուկ բարձրացրել էր նավի  կմախքի ամրությունը: Սակայն շատ հետազոտողներ կարծում են, որ փյունիկացիները այս գյուտը օրինակել են  Կրետե կղզու նավաշինարարներից:
Այսպես թե այնպես, բայց մ.թ.ա մոտ երեք հազար տարի առաջ կային նավերի շինարարության գծագրեր, որոնք պահպանված են մինչ օրս:
Թարգմանությունը ` Լիլիթ Գասպարյանի, 1-2 կուրս:
Աղբյուրը

Իմաստուն առակ ներկայի, անցյալի և ապագայի մասին

Երեք իմաստուն վիճում  էին, թե որն է մարդու համար ամենակարևորը` նրա անցյալը, ներկան, թե ապագան։
Նրանցից մեկն ասում է․
-Իմ անցյալը դարձնում է ինձ այն, ինչ կամ։ Ես կարողանում եմ անել այն,  ինչ սովորել եմ անցյալում։ Ես հավատում եմ ինձ, որովհետև ինձ հաջողվել է անել այն գործերը, որոնք ես վաղուց ձեռնարկել էի։ Ինձ դուր են գալիս մարդիկ կամ նրանց նմանները, որոնց հետ ես առաջ լավ էի զգում: Հիմա ես նայում եմ ձեզ, տեսնում եմ ձեր ժպիտները և սպասում  ձեր առարկություններին, որովհետև առաջին անգամ չէ, որ մենք վիճում ենք, և ես արդեն գիտեմ, որ դուք  սովոր չեք առանց առարկության համաձայնության գալ։
-Իսկ դրան հնարավոր չէ համաձայնել,-ասաց մյուսը,- եթե դու ճիշտ ես, ուրեմն մարդը պիտի դատապարտված լինի և սարդի պես օր օրի նստի իր սովորությունների սարդոստայնում։ Մարդն է ստեղծում  իր ապագան։ Կարևոր չէ, թե այժմ ես ինչ գիտեմ և ինչ եմ կարողանում. ես կսովորեմ այն, ինչ  ինձ անհրաժեշտ  կլինի ապագայում: Իմ պատկերացումը, թե ինչպիսին եմ  ցանկանում լինել երկու տարի անց, ավելի  իրական է, քան իմ հիշողություններն առ  այն, թե ինչպիսինն եմ  եղել երկու տարի առաջ, որովհետև իմ գործողությունները  կախված չեն նրանից, թե  ինչպիսինն եմ ես եղել, այլ` ինչպիսինն եմ  պատրաստվում դառնալ։ Ինձ դուր են գալիս մարդիկ, որոնք նման չեն  նրանց, ում ես ճանաչել եմ վաղուց։  Եվ ձեզ հետ զրույցը հետաքրքիր է, քանի որ ես այստեղ ակնկալում եմ հետաքրքիր պայքար և մտքերի անսպասելի շրջադարձեր:
-Դուք ամբողջովին ձեր տեսադաշտից բաց եք  թողել, որ անցյալն ու ապագան գոյություն ունեն միայն մեր մտքերում,- միջամտեց երրորդը: Անցյալն արդեն գոյություն չունի։ Ապագան էլ  դեռ չկա։ Եվ անկախ նրանից` հիշում եք դուք անցյալը կամ երազում  ապագայի մասին, գործում եք  միայն ներկա ժամանակում։ Միայն ներկայում դու կարող ես ինչ-որ բան փոխել քո կյանքում. ոչ անցյալը, ոչ ապագան մեզ ստորակա չեն։ Միայն ներկայում կարող ես երջանիկ լինել. անցյալի երջանկության մասին հիշողությունները տխուր են, ապագա երջանկության սպասումը` տագնապալի:

Թարգմանությունը` Միլենա Դավթյանի, 10-րդ դասարան
Աղբյուրը

Մի իրի պատմություն. մկրատ

Մկրատը մեր կյանք է մտել  խոր հնությունից: Առաջին մկրատը ստեղծվել է ավելի քան երեք ու կես հազար տարի առաջ, ընդ որում չեն գործածվել վարսահարդարման կամ թուղթ, գործվածք կտրելու նպատակներով, այլ` ոչխարներին խուզելու անհրաժեշտության դեպքում:  Առաջին մկրատը նման էր երկշեղբանի ունելու։ Նման մկրատի ամենահին նմուշը հայտնաբերվել է հնագետների կողմից Եգիպտոսում և թվագրվում է մ.թ.ա. 16-րդ դար:
Մոտավորապես մեր թվարկության VIII դարում Մերձավոր Արևելքի արհեստավորներից մեկի մոտ ծնվեց մեխի օգնությամբ երկու դանակները իրար միացնելու գաղափարը, իսկ հարմարավետության համար նրանց բռնակներին ամրացրեց օղակներ: Նման կառուցվածքը հարմար էր և երկար գործեց:  Հետագայում մկրատների բռնակները զարդարելու համար սկսեցին օգտագործել գեղարվեստական դարբնումը:
Եվրոպայում և Ռուսաստանում մկրատի պատմությունը թվագրվում է X դար, այդ մասին վկայում են համապատասխան հնագիտական գտածոները: Ամենահին ռուսական մկրատները մասնավորապես հայտնաբերվել են  Սմոլենսկի մերձակայքում գտնվող Գնեզդովսկյան դամբարաններում հնագիտական պեղումների ժամանակ:
Ցավոք, զույգ շեղբերը մեխով միացված և կլորացված բռնակներով մկրատի առաջին նմանակը ստեղծողի անունը չի պահպանվել:
Այդ գործիքին վերջնական տեսք է տվել Լեոնարդո դա Վինչին: Ժամանակակից մկրատներին նմանություն ունեցող գործիքի գծագիրը  հայտնաբերվել է նրա ձեռագրերում ։
Մկրատը անընդհատ կատարելագործվում էր, և ժամանակի ընթացքում նրան սկսեցին հարմարեցնել տարբեր  գործառույթներին (բժշկություն, մազերի կտրում, մատնահարդարում և այլն):  Երկաթե և պողպատե տարբերակներին`  որպես շքեղություն, փոխարինելու եկան ոսկե և արծաթե մկրատները:.
Քանի որ միջնադարում մկրատները սկսեցին նաև զարդարել, նրանք դարձան  լավ և գործածական նվեր կանանց համար: Հատուկ կաշվե պատյաններով մկրատները հիմնական նվերի հետ  պատրաստակամորեն նվիրում էին  տիկնանց: Այդ իսկ պատճառով էլ  ժամանակի ընթացքում մկրատը դարձավ կանացի պիտույք: Առանձին բացառությունները հաշվի չառնելով` այդպիսինն է նաև այն  մեր ժամանակներում:
Քանի որ պատմությունը չի դոփում տեղում, մկրատի գործածության շրջանակը սկսեց ավելի մեծանալ.  ժամանակի ընթացքում բրիտանացիները ստեղծեցին սիզամարգերը խուզելու մկրատ, ֆրանսիացիները հնարեցին սագեր կտրելու  մկրատ, գերմանացիները` պողպատե մկրատ, որն օգնում է  ավտովթարների ժամանակ:
Կերամիկական դանակների ստեղծումից հետո այդ տեխնոլոգիան անցավ նաև մկրատ ստեղծելուն: Կերամիկական մկրատները պողպատե մկրատներից  երեք անգամ ավելի ամուր  ու դիմացկուն են: Այս ցանկը կարելի է երկար շարունակել, քանի որ կան  մետաղ կտրելու, սիգարի համար մկրատներ և այլն, հիմնականն այն է, որ ինչպես հարյուրամյակներ առաջ, այնպես էլ մեր օրերում, մկրատը անհրաժեշտ է մարդկությանը:

Թարգմանությունը` Արևիկ Փիլիպոսյանի, 1-2 կուրս:
Աղբյուրը

 

Մի իրի պատմություն. նարդի

Այս խաղը այսօր բավականին հայտնի  է ինչպես համացանցում, այնպես էլ անցանց ռեժիմում: Ինչի՞ մասին է խոսքը: Իհարկե` նարդու:  Խաղն ունի հին արևելյան արմատներ: Խաղի կանոնները բավականին պարզ են: Իմաստն այն է, որ մասնակցում են երկու խաղացողներ, որոնցից յուրաքանչյուրը քայլ է անում  զառը գլորելուց հետո:     Զառախաղի վրա նշված համարները  նշանակում են շարժումների քանակը: Հիմնական նպատակն  խաղաքարերով լիարժեք շրջանակ կազմելն ու առաջինը դրանք  «տան» մեջ տեղադրելն է:
Նարդի խաղի ծագումը  մոտ հինգհազարամյա պատմություն ունի: Սակայն , ըստ պատմաբանների, ավելի շատ  վաղեմություն ունի: Նարդու առաջին տախտակը հայտնաբերել են  Իրանում, և այն պատրաստված է եղել  մ.թ.ա. երրորդ հազարամյակում:   Նմանատիպ խաղ է գտնվել Փարավոնի դամբարանում: Թեև նարդին արևելյան արմատներ ունի, խաղի ժամանակակից եղանակը, որը մենք այսօր գիտենք, հայտնաբերվել է Եվրոպայում 18-րդ դարում:
Խաղի համար գոյություն ունի  երկու հիմնական տարբերակ՝ երկար նարդի և կարճ նարդի:
Ի սկզբանե Արևելքում հայտնվեցին երկար նարդու խաղի կանոնները: Այնուհետև նրանք հայտնի դարձան եվրոպական երկրներում, բայց ենթարկվեցին որոշ փոփոխությունների և սկսեցին կոչվել  կարճ նարդի:
Այսօր արդեն կան հատուկ ակումբներ սիրողական և արհեստավարժ  խաղացողների համար, անցկացվում են մրցումներ և նարդու միջազգային մրցաշարեր: Այս զվարճանքը առավել հայտնի  է Կենտրոնական Ասիայի, Արևելքի և Ռուսաստանի երկրներում:

Թարգմանությունը` Վլադիմիր Կարոյանի:
Աղբյուրը